یادی از هنرمند دیار بم

ایرج بسطامی یکم آذر 1336 هجری خورشیدی در شهرستان بم کرمان دیده به جهان گشود، وی دوره ی کودکی خویش را با تشویق پدر و پدربزرگش در راه فراگرفتن آواز و نواختن سازهای گوناگون گذراند و در نوجوانی به منظور یادگیری کامل این فن نزد عمویش یدالله بسطامی نوازنده ی چیره دست کرمان رفت و با سبک استاد عبدالله خان دوامی از استادان برجسته ی موسیقی اصیل ایران آشنا شد.
ایرج بسطامی در سال های بعد با یاری حسین سالاری نوازنده ی نامدار این دیار به کلاس آواز استاد محمدرضا شجریان راه پیدا کرد و به فراگیری آواز و ردیف های آوازی پرداخت و با وجود مشکلات راه و مسافت زیاد، هفته ای یک بار به منظور یادگیری آواز از بم به تهران سفر می کرد تا آن که مدتی بعد در محله ی پامنار تهران ساکن شد.
نقطه ی عطف زندگی هنری وی آشنایی با پرویز مشکاتیان نوازنده ی مشهور سنتور بود که از آن پس همکاری های او با گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان آغاز شد. ایرج بسطامی در کنار این استاد چیره دست توانست فن تلفیق شعر و موسیقی را فرا گیرد و آلبوم «افشاری مرکب» نخستین اثر ایرج بسطامی، نتیجه ی آشنایی وی با پرویز مشکاتیان بود و اینگونه فعالیت های او به صورت رسمی شروع و به جامعه ی هنرمندان ایران زمین معرفی شد.
پرویز مشکاتیان درباره ی آشنایی خود با این خواننده ی دیار کرمان می گوید:«اولین بار ایرج بسطامی را در منزل محمدرضا شجریان دیدم... به خاطر شرایط اجتماعی آن زمان به خواننده های بیش تری با صداهای متفاوت نیاز داشتیم. من پشت در کلاس آواز استاد شجریان نشسته بودم تا هنرجوها مرا نبینند. از آن جا بود که از صدای بسطامی خیلی خوشم آمد. صدای خوبی داشت و مثل همه آدم های کویر نشین آدم خیلی مهربان و خوبی بود، بعد از کلاس مدتی با او صحبت کردم تا با نقطه نظراتش درباره ی هنر، آواز و انگیزه ی خواندش آشنا شوم...»
پس از پخش نخستین آلبوم ایرج بسطامی، صدای دلنشین او مورد استقبال مردم قرار گرفت و انگیزه وی را برای ادامه راه بیشتر کرد. آوازهای او بر پایه ی سنتور بود و در «گام های بلند» مهارت ویژه ای داشت و هنوز هم ترانه های دشتی وی در سراسر ایران از شهرت بسیاری برخوردار است.
خواننده ی بزرگ دیار کرمان با هدف برگزاری کنسرت های گوناگون به همراه گروه عارف و پرویز مشکاتیان به اروپا سفر کرد که این امر مسیر موفقیت های بعدی او را هموارتر ساخت.
ایرج بسطامی در اوج فعالیت هنری بود که برادرش نصرت الله بسطامی به دیار حق شتافت و به همین دلیل او به بم بازگشت و سرپرستی خانواده ی برادرش را بر عهده گرفت.
وی بسیار فروتن بود و به دور از جنجال و هیاهوی هنری در زادگاه خویش به آموزش آواز جوانان محروم و با استعداد بم مشغول شد.
اثر «بوی نوروز» از یادگارهای به یادماندنی موسیقی ایران است که حاصل همکاری ایرج بسطامی با گروه دستان بود و مژده بهار، افق مهر و وطن من از آلبوم های نخستین این هنرمند ایرانی محسوب می شوند.
او با همکاری کیوان ساکت، آلبوم «فسانه» و با کورش متین، اثر «سکوت» و با حسین پیرنیا، «تحریر خیال» را خلق کرد.
ایرج بسطامی آلبوم های دیگری همچون بی کاروان کولی، خانه بوی گل گرفت، رقص آشفته و حال آشفته را با کمک بزرگان موسیقی ایران به هنردوستان تقدیم کرد.

ایرج بسطامی در آلبوم رقص آشفته با ترجیع بند «من ماندم تنهای تنها» بیش از پیش شناخته شد و تصنیف «دلم ای وای دل» سروده ی خواجوی کرمانی و خوش نوای بی نوا از جمله آثار او است که با استقبال دوستدارانش رو به رو شد. وی آلبوم «وطن من» را با شعر ملک الشعرای بهار تهیه کرد و تصنیف آن مربوط به آهنگی از پرویز مشکاتیان است.
اوج فعالیت های هنری ایرج بسطامی در دوره ی میانسالی وی بود و این خواننده ی پرآوازه در 14 سال تلاش در عرصه هنر 11 آلبوم ماندگار از خود برجای گذاشت. ایرج بسطامی در کنار برخورداری از صدایی رسا و مستقل، شخصیت و هویت آوازی منحصر به فردی داشت.
ایرج بسطامی همچنان در راه پیشرفت هنر این مرز و بوم در تلاش بود که در سحرگاه پنجم دی 1382 هجری خورشیدی، زمین لرزه یی مهیب بم و شرق استان کرمان را به لرزه انداخت و رخدادی تلخ و سهمگین از خویش برجای گذاشت و مردم دیار کرمان را به کام مرگ کشاند که یکی از قربانیان این زلزله ایرج بسطامی خواننده ی توانای ایران زمین بود و مردم را غرق در غمی بزرگ کرد. حادثه ای ناگوار که هنوز هم ثمره ی آن از چهره ی شهر بم پاک نشده و یادگاری ناخوشایند از غرش زمین است.
پس از درگذشت ایرج بسطامی، بنیاد فرهنگی هنری بسطامی با تلاش و کوشش خواهر و برادر وی شکل گرفت تا نام آشنای وی با صدای گرمش همواره در میان مردم ایران زنده و جاودان باشد. از فعالیت های این بنیاد می توان به برگزاری مراسم نکوداشت استاد پرویز مشکاتیان و ایرج بسطامی اشاره کرد.
کتاب سکوت گویا، مجموعه نوشته هایی درباره ی ایرج بسطامی و تمامی آثار خوانده شده ی او محسوب می شود که مسعود زرگر آن را از مقاله ها و نوشته های علی شیرازی گردآوری کرده است.
اینک به مناسبت سالروز تولد ایرج بسطامی گذری کوتاه بر متن آهنگ وطن من این خواننده ی محبوب داریم.
ای خطه ایران مهین
ای وطن من
ای گشته به مهر تو عجین
جان و تن من
دور از تو گل و لاله و سرو و سمنم نیست
ای باغ و گل و لاله و سرو و سمن من
تا هست کنار تو پر از لشکر دشمن
تا هست کنار تو پر از لشکر دشمن
هرگز نشود خالی از دل محن من، محن من
با الهام از: کتاب سکوت گویا