ما، سرود ملی و کره جنوبی

اصطلاح «کاور» در فرهنگ موسیقی داخل کشور، معمولاً مترادف با «دزدی»، «کپی‌برداری» و «رعایت نکردن حقوق آهنگساز اصلی» به کار می‌رود و هجمه‌های زیادی را متوجه هنرمند مزبور روانه می‌کند. این تعبیر البته در فرهنگ موسیقی جهان، اتفاقی معمول و پرطرفدار است و چهره‌های زیادی با کاور کردن آثار سایر آهنگسازان موفق و البته با ذکر نام آهنگساز اصلی، به بازخوانی یک اثر می‌پردازند.

تفاوت عجیب و غریبی که در نوع برداشت مفهومی از این اصطلاح در ایران به‌وجود آمده، باعث شده به محض شباهت یک قطعه با یک اثر جهانی، به سرعت انگشت اتهام به سمت هنرمند نشانه رود و حتی در مقاطعی نوع انتقادها به قدری تند و تیز است که باعث جنجال‌های فراوان در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها می‌شود. حالا فکرش را بکنید اتهام کاور کردن، نسبت به سرود ملی یک کشور مطرح شود! سرودی که نماد و سمبل سیاسی-فرهنگی هر کشوری در مجامع رسمی و جهانی است و در همین جام جهانی برزیل به وضوح احترام، اعتبار و نقش برجسته‌اش در اتحاد ملی کشورها مشخص بود.

شایعه شباهت بیش از حد سرود ملی ایران به سرود ملی کشور کره‌جنوبی، در اوایل جام جهانی برزیل از سوی عده‌ای روزنامه‌نگار در فضای مجازی مطرح شد. به مرور مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و حالا دیگر یکی از بحث‌های جدی در بین کاربران شبکه‌های اجتماعی شده است. با یک دور گوش سپردن به سرود رسمی ایران و کره‌جنوبی، می‌توان مدعی شد که این حرف و حدیث‌ها چندان هم بیراه نیست و شباهت‌هایی در این دو اثر دیده می‌شود.

برای بررسی صحت و سقم این موضوع کمی به عقب برگشته و درباره گذشته و سابقه تولید سرود رسمی ایران کنکاشی کرده‌ایم و در ادامه نیز جویای نظرات آهنگساز این اثر شده‌ایم تا پاسخی به سوال مهم این روزهای فضای مجازی پیدا کنیم:

 

اولین سرود ملی ایران چگونه ساخته شد؟

پیشینه‌ی ساخت سرود ملی در ایران به عهد ناصری برمی‌گردد. گویا ناصرالدین‌شاه که در سفرهایش به فرنگ، شاهد اجرای سرودهایی توسط گروه‌های موسیقی نظامی بود، تصمیم ‌گرفت یک سرود مشابه برای اجرا در دربار و مراسم رسمی تهیه شود. او از دولت فرانسه کمک خواست و وزیر جنگ فرانسه یک موسیقی‌دان را به نام «آلفرد لومر» (که بعد‌ها به «موسیو لومر» شهرت پیدا کرد) روانه‌ی ایران ‌کرد تا در دارالفنون کرسی موسیقی دایر ‌کند.

حاصل این تلاش‌ها یک قطعه موسیقی بی‌کلام با نام «سلام شاه» بود. این سرود را اخیراً با شعر «ایرانِ جوان» بر روی موسیقی آن، بارها از رادیو و تلویزیون شنیده‌ایم که توسط ارکستر ملی ایران به رهبری فرهاد فخرالدینی و با صدای سالار عقیلی اجرا شده است. «وطن ای هستی من/ شور و سرمستی من...»

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مدت کوتاهی سرود «ای ایران» به عنوان سرود ملی معرفی شد، اما دیری نپایید که سرود «پاینده بادا ایران» با موسیقی محمد بیگلری‌پور جای آن را گرفت. سرودی که این‌گونه آغاز می‌شد: «شُد جمهوری اسلامی به‌پا/ که هم دین دهد هم دنیا به ما...» این سرود ۱۲ بیتی با این مصرع پایان می‌یافت: «در سایه‌ی قرآن جاودان/ پاینده بادا ایران» متولدین دهه‌ی 60، حتماً خاطره خواندن دسته‌جمعی این سرود را در مدرسه به یاد می‌آورند. یا وقتی ساعت برنامه‌های تلویزیون به اتمام می‌رسید، این سرود پایان‌ برنامه‌های تلویزیون را اعلام می‌کرد. دهه‌ی شصتی‌ها گروهی هستند که دو سرود ملی را در انقلاب اسلامی تجربه کردند. البته پدران و مادران دهه‌ی شصتی‌ها سرودهای دیگری را هم تجربه کرده‌اند و نسل بعدی با «سر زد از افق...» سرود ملی خود را در پیروزی‌های ملت زمزمه می‌کند. اما چه شد که سرود ملی ایران پس از انقلاب اسلامی در دهه 70 تغییر کرد؟

 

نقطه‌ضعف بزرگ

سرود «پاینده بادا ایران» نمی‌توانست برخی انتظارات را برآورده کند؛ چون کمی طولانی بود و این برای یک سرود ملی -که نقشی سمبلیک دارد و باید در مراسم رسمی و غیررسمی خوانده شود که همه به احترام آن می‌ایستند- یک نقطه‌ضعف بود. ظاهراً این مسأله مورد انتقاد هیئت‌های دیپلماتیک ایرانی هم بوده است. همه‌ی این‌ها باعث شد تا در جلسه‌ی مشترک رهبر انقلاب با «محمد هاشمی رفسنجانی» -رئیس وقت سازمان صداوسیما- صحبت از تغییر سرود ملی کشور شود و فراخوانی برای تولید آثار کوتاه و موجز که در عین حال لحن حماسی داشته و از رگ و ریشه موسیقی ایرانی نیز برخوردار باشند، منتشر شود.

 

انتخاب از بین 68 سرود ملی!

این فراخوان منتشر و با استقبال موزیسین‌های داخلی رو‌به‌رو شد. بیش از 68 اثر از 35 آهنگساز نامدار داخلی به صدا و سیما ارسال شده بود و این مرکز برای اینکه اسامی آهنگسازان این آثار تأثیری در انتخاب اعضای شورا نداشته باشد، همه اسامی را حذف و با برخی کدگزاری‌ها سعی کرد که بهترین اثر ارسالی انتخاب شود. ابتدا 10 اثر و سپس سه اثر به عنوان آثار برگزیده انتخاب شدند تا سازندگان‌شان بعد از تنظیم و اجرا از سوی ارکستر سمفونیک و گروه کر، سرود آماده و حاضر را برای قضاوت نهایی در اختیار سازمان قرار دهند. سه قطعه‌ی برگزیده پس از اجرای نهایی، برای دفتر رهبری ارسال شد.

نادر مرتضی‌پور، درباره‌ی واکنش رهبر معظم انقلاب به این سه اثر چنین گفت: «ایشان از سه قطعه، دو تا را چند بار شنیدند و سرود ملی فعلی را از جهت روان‌ بودن ملودی و این‌که راحت می‌شود سرود و ملودی آن را به خاطر سپرد و این‌که به دلیل فراز و نشیب‌های مناسبی که دارد و از همه مهم‌تر، مقدمه، پیش‌آگهی و فان‌فار آن انتخاب کردند.»

روز سوم خرداد 1371 همزمان با سالروز حماسه فتح خرمشهر سرود جدید ملی جمهوری اسلامی ایران جایگزین سرود پیشین شده و برای اولین بار از صدا و سیما پخش می‌شود. سرودی که تا این لحظه به عنوان سرود رسمی کشور در مجامع بین‌المللی پخش شده است.

 

آیا سرود ملی از روی سرود رسمی کره کاور شده؟

هر شایعه ای سرمنشأی دارد. شایعه شباهت سرود رسمی ایران به سرود ملی کشور کره‌جنوبی، در روزهای اول جام جهانی برزیل مطرح شد. اتهامی که می‌توانست در صورت قطعیت، واکنش‌های تندی از سوی ایرانی‌ها به دنبال داشته باشد. ایرانی‌هایی که در جدال‌های مجازی همواره نشان داده‌اند اتحاد خوبی دارند. با انتشار این خبر، واکنش‌های مختلفی در شبکه‌های اجتماعی آغاز شد و حتی رسانه‌های رسمی نیز وارد گود شدند. عده‌ای شباهت انکارناپذیر این دو سرود را از ابعاد فنی مورد بررسی قرار دادند و عده‌ای نیز انتقادهایی را به سازنده این سرود مطرح کردند.

 

آهنگساز سرود ملی ایران چه می‌گوید؟

دکتر «حسن ریاحی» آهنگساز سرود ملی جمهوری اسلامی ایران درباره صحبت‌های عنوان شده اعتقاد دارد: ‌«ساختن سرود ملی اصولاً کار راحتی نیست. شما باید در یک دقیقه سرودی را با منطق‌های مهم یک سرود رسمی کشور بسازید و این کار راحتی نیست. من مجبور بودم که یکی از دستگاه‌های موسیقی ایران را برای این سرود انتخاب کنم. چون به‌هرحال این سرود، سرود رسمی ایران بود و داشتن مؤلفه‌های ایرانی جزو اصول اولیه‌ای بود که باید در ساخت آن رعایت می‌شد. فاصله شروع سرود را از پیش‌درآمد دستگاه ماهور استفاده کردم. دستگاهی که یکی از دستگاه‌های باستانی موسیقی ایرانی است و بارها در آثار مختلف از آن استفاده شده است. بخشی از سرود نیز که فرود دارد را از گوشه «می گلی» استفاده کردم. کار با ارکستراسیون‌اش ساخته شد و اینکه می‌گویند سرود ملی شبیه سرود ملی کشور کره جنوبی است را من درک نمی‌کنم.»

 ریاحی درباره این شایعه شباهت بیش از حد می‌گوید: ‌«سرود ملی ایران چند سر و گردن از سرود رسمی کشور کره‌جنوبی بالاتر است. شنونده حرفه‌ای که این اثر را گوش می‌کند، از نظر فرم و هارمونی و ارکستراسیون متوجه برتری‌های این سرود می‌شود. این سرود بارها در کره و ژاپن و همه جای دنیا اجرا شده و من درک نمی‌کنم که چرا بعد از این‌همه سال این ادعاها مطرح شده است.»

وی در پاسخ به این سوال که آیا سرود رسمی کشور کره جنوبی را شنیده یا نه گفت:‌ «دو روز پیش شنیده‌ام و اعتقاد دارم این سرودها شبیه همه سرودهای ملی در همه جای دنیا هستند. فقط چهار نت از این دو سرود شبیه هم شده و خود من هم این شباهت را حس کردم. ولی از لحاظ ساختمان اثر، سرود ایران به‌هیچ‌وجه شبیه سرود کشور کره جنوبی نیست.»

 

کارشناسان چه می‌گویند؟

«مانی جعفرزاده» آهنگساز و رهبر ارکستر که در اسپانیا رشته آهنگسازی را در مقطع دکترا تحصیل کرده، در این خصوص به «موسیقی ما» می‌گوید: «گمان مى‌كُنم اين كه بگوييم همه‌ى سرودهاىِ ملّى جهان ساختارى مشابه دارند و شباهتِ دو سرودِ ايران و كره‌ى جنوبى را حسب ساختارهاى مشابه سرودهاىِ ملّى جهان توجيه كُنيم، حقيقت را نگفته‌ايم. راست اين است كه چرا هيچ دو سرودِ ديگرى اين اندازه شبيه نيستند؟ امّا چه حاصلِ ما خواهد شد از اين حقيقت كه سرودِ ملّىِ ما چندان هم ملّى نيست؟ ناگزير درست‌تر است كه سكوت كُنيم و اين سكوت را در لفافى از احترام به خودمان و غرورمان بپيچيم. برخى حرف‌هاى درست را درست است نگفتن.»

منبع: موسیقی ما