حاتم عسگری: مثنوی‌خوانی نیاز به شناخت زیاد از ردیف دارد

حاتم عسگری، پژوهشگر و ردیف‌دان موسیقی آوازی گفت: آلبوم موسیقی "مثنوی در موسیقی دستگاهی ایران" از سوی انتشارات ماهور روانه بازار موسیقی شد.
این ردیف‌دان موسیقی آوازی درباره این اثر گفت : به طور کلی مثنوی مورد بسیار ویژه‌ای در موسیقی ما است در نتیجه باید به آن توجه کنیم. ما چهار نوع مثنوی داریم که مخاطبان باید این مثنوی‌ها را بشناسند. اولین مثنوی، مثنوی معنوی است که از سنایی شروع می‌شود و در دوره عطار نیشابوری ادامه می‌یابد و مولوی آن را به اوج می‌رساند. دومین مثنوی، مثنوی رزمی است که فردوسی آن را به اوج رسانده است.
ما دو نوع مثنوی عاشقانه داریم که شامل مثنوی "خسرو و شیرین" و مثنوی "لیلی و مجنون" است که نظامی این دو نوع مثنوی را به اوج رسانده است. چهارمین مثنوی، مثنوی عرفانی است که عطار و مولوی توانستند این مثنوی را به بالاترین درجه برسانند.
این پژوهشگر تاکید کرد: کسانی که می‌خواهند مثنوی بخوانند باید ردیف‌ها را به خوبی بشناسند و من مثنوی‌خوانی را برای سنین بالا بهتر می‌دانم، زیرا انسان را از مسائل مادی جدا می‌کند و بیشتر به خدا نزدیک می‌کند.
من از 50 سال پیش دغدغه خواندن مثنوی را داشتم، زیرا با دو برادر مثنوی‌خوان آشنا شدم و بعد از آن از طریق استادم به یادگیری مثنوی پرداختم. همچنین در آن زمان تعداد کسانی که مثنوی می‌خواندند بسیار کم بود در نتیجه مشتاق شدم تا این کار را انجام دهم.
به عنوان مثال ادیب خوانساری دو مثنوی در دستگاه افشاری و شور خوانده است و یا علی درویش 50 سال پیش در رادیو مثنوی می‌خواند، اما تعداد این افراد زیاد نبود به همین دلیل در این اثر موسیقایی 14 مثنوی که تا به حال خوانده نشده، گنجانده شده است.
حاتم عسگری در پاسخ به این پرسش که چرا مثنوی خواندن در موسیقی ردیف متداول نیست، تاکید کرد: مثنوی خواندن باید با شناخت ردیف همراه باشد، یعنی اینکه ما باید اول ردیف‌ها را یاد بگیریم و بعد از آن مثنوی بخوانیم. متاسفانه خوانندگان امروزی اصلا به سراغ یادگیری ردیف نمی‌روند و این موضوع سبب شده است آواز اصیل و خوب در موسیقی اجرا نشود.
این استاد آواز در ادامه بیان کرد: این اثر موسیقایی جنبه آموزشی هم دارد ولی هنرجویان باید به کمک اساتید خود از این آلبوم استفاده کنند. متاسفانه پایه‌های موسیقی بسیار ضعیف شده است و بسیاری از موسیقی‌دان‌ها حتی با الفبای موسیقی آشنایی ندارند در نتیجه اساتید آواز باید ردیف و مثنوی خوانی را به درستی به این هنرجویان آموزش دهند.

بهمن کاظمی پژوهشگر موسیقی در مقدمه این اثر آورده است: این مجموعه شامل 14 مثنوی است که این نغمه ها از حنجره  استاد ارجمندی بیرون می آید که ناملایمات عیان دوران ما و چشم بد روزگار تا این لحظه، که وی سال های پس از 81 سالگی اش را سپری می کند، شرایطی مهیا نکرده است تا حاصل رنج همه‌ سال های فراگیری اش را به نسل های پس از خود منتقل کند.
آنچه می شنوید در اطاقی ساده و پر از خاطره و مملو از شعر و موسیقی ضبط شده و هیچ‌یک از قطعات هم دوبار تکرار نشده اند، چنانکه خوانندگان امروز، در فضای حرفه‌ای استودیو، گاه ساعت ها زمان صرف می کنند تا چند دقیقه آواز بخوانند. نوازنده  ساز همراه نیز تا حد امکان سعی کرده است، فقط تتمه  آوازها را در کوتاه ترین زمان ممکن اجرا کند تا پیوستگی کلام برای شنوندگان بیشتر نمایان شود.
مثنوی های این مجموعه چیزی فراتر از مشق و ردیف است که در ردیف های منتشر شده تاکنون شنیده شده اند. در اینجا به‌صورت اجمالی به برخی از ویژگی های آن‌ها اشاره می شود؛ در مثنوی شور گوشه ها به آرامی و به‌تدریج درپی یکدیگر قرار می گیرند و شنونده به پرده های بالاتر سوق داده می شود. اجرای ریتمیک در میانه  مثنوی روایت را از مشق و درس مجزا می کند.
تقطیع کلمات با تحریرهای جداکننده حائز اهمیت است، از جمله در ابیات "هرکه را جامه ز عشقی چاک شد" یا "کوه در رقص آمد و چالاک شد" یا واژه  "عشق" در ابتدای گوشه  حجاز، همچنین اجرای مثنوی کرد بیات در میانه ی شور منحصربه‌فرد است.
در مثنوی بیات ترک، گردش ملودی در گوشه های مختلف، از جمله قطار، و تحریرها و فرودهایی که حالات عرفانی و خانقاهی روایت را نمایان می‌کنند، قابل توجه هستند. تحریرهای متنوع در مثنوی ماهور و گردش ملودی در محدوده  گوشه های مختلف این دستگاه، شروع متفاوت مثنوی دشتی، ترکیب حجاز و گبری در مثنوی ابوعطا، اجرای مثنوی شوشتری که پیش از این به‌صورت رسمی شنیده نشده است، پیچیدگی های تحریر و فرودها در مثنوی سه گاه، همایون و راست و چهارگاه از دیگر نکاتی هستند که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.