«مصطفی كمالپورتراب» -آهنگساز برجسته و نوازندهی پیانو- دربارهی اولین جرقهی نگارش كتابی میگوید كه با عنوان «اجرای تقسیمات ناهمگون زمانی دست راست و چپ پیانو» تألیف كرده و به تازگی توسط انتشارات سورهی مهر منتشر شده است.
«تقریباً 25 ساله بودم كه خواهرم كه پیانو مینواخت، از من پرسید كه این نت را چطور میتوانم اجرا كنم؟ برای دست راست 4 نت مساوی نوشته شده بود و برای دست چپ، سه نت. در آن لحظه نتوانستم پاسخ مناسبی به او بدهم. گفتم من الان خستهام و بعد جوابت را میدهم. آن شب تا صبح نشستم و فكر كردم باید چه كنم؟ چون ریاضی میدانستم، زمانی را كه به چهار قسمت تقسیم شده بود را به صورت یكچهارم درآوردم و زمانی كه به سه قسمت تقسیم شده بود را نیز و از اینها مخرج مشترك گرفتم و در نتیجه ریتمی به وجود آمد كه دیگر اجرایش آسان بود.»
اینها را «مصطفی كمالپورتراب» -آهنگساز برجسته و نوازندهی پیانو- دربارهی اولین جرقهی نگارش كتابی میگوید كه با عنوان «اجرای تقسیمات ناهمگون زمانی دست راست و چپ پیانو» تألیف كرده و به تازگی توسط انتشارات سورهی مهر منتشر شده است.
او ادامه میدهد: «من در هنرستان سلفژ درس میدادم و این روش را برای قطعات دیگر هم استفاده كردم تا اینكه در سال 1346 زمانی كه بورسیهی فرانسه شدم و به این كشور رفتم تا روشهای جدیدی را یاد بگیرم، این طرح را در آنجا بیان كردم و دربارهی «گوانتوم» -بررسی علوم ریاضی و موسیقی- صحبت كردم. آنها اول این مسأله را جدی نمیگرفتند؛ اما بعد از مدتی به شدت مورد استقبال قرار گرفت. از من خواستند تا این روش را در دانشگاه علوم پاریس نیز تشریح كنم و در جلسهای با حضور اساتید موسیقی این کار را كردم كه در نهایت منجر به ایجاد «كوانتوم در موسیقی» شد كه تا پیش از آن كسی به این مسأله توجهی نكرده بود. در نهایت این مسادل را در یك كتاب به نگارش درآوردم.»
پورتراب همچنین به این نكته اشاره دارد كه: «خوشبختانه در این کتاب مطالبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که از محاسبات دقیق ریاضی برخوردار است و راهکارهایی به زبان ساده مطرح شده که در هیچیک از کشورهای پیشرفته از آنها آگاهی نداشتهاند و این ابداع با وجود حجم اندک خود، در جهان بیهمتاست. چون در قرون اخیر معلوم شده که تمام علوم با صرف وقت بسیار از تعداد زیادی تجربه و آزمون و خطا حاصل شده و علاقهمندان به علم هنر امروزی با توجه به این امر که وقت طلاست و باید با صرف زمان کمتر نتیجه پربارتری گرفت، نگارنده فرمولهای معتبر علمی در این کتاب را مانند قانون ارشمیدس و پاسکال و سایر دانشمندان در نظر گرفته تا نوازندگان دچار تجربههای وقتگیر و زحمت دوباره نشده و به راحتی بتوانند آثار موسیقایی مشکل را اجرا کنند.»
او میگوید در این سالها كه در عرصهی موسیقی فعالیت میكرده، علاوه بر مسائل مربوط به خود موسیقی، در مورد چیزهای دیگری نیز تحقیقاتی انجام داده؛ مثلاً دربارهی تقارن و تجانس در مسیقی و نسبتهای معینی كه در این رابطه وجود دارد: «زیبایی همیشه از تقارن به وجود میآید و در موسیقی هم مسأله نمیتواند جز این باشد. به همین خاطر من روی تقارنهایی كه در موسیقی وجود دارد، در این مدت بحثهای بسیاری كردهام و به نتایجی رسیدهام كه به صورت مكتوب اراده کردهام.»
كتاب دیگری كه این روزها از استاد پورتراب منتشر شده، مجموعه مقالاتی پیرامون موسیقی است كه توسط انتشارات «نای و نی» منتشر شده است. در این كتاب، 28 مقاله از استاد آهنگساز به انتشار درآمده است. او اما همچنان مشغول نوشتن آثار متعددی است كه یكی از مهمترین آنها، تحقیقی است كه او دربارهی فاصلهی روی پردههای تار و سهتار به صورت ریاضی انجام داده است: «در این زمینه با كمك تعدادی از شاگردانم با تعداد زیادی از نوازندگان برجستهی تار و سهتار گفتوگو كردیم و اكثر آنها تأیید كردهاند كه فاصلهی پردههایی كه در تار و سهتار وجود دارد، كاملاً حسابشده است. من این مساله را از نظر ریاضی در آوردهام که به زودی در كتابی منتشر خواهد شد.»
او البته مثل هر آهنگساز دیگری بیشتر دلش میخواهد تا اثر خلق كند تا دست به تألیف بزند؛ اما میگوید: «بعد از سال 57 كه به شكل عملی دیگر امكان اجرای برنامهای وجود نداشت، من در زمینهی تألیف كتاب و همچنین تدریس فعال شدم و حالا البته از هر دوی آنها راضی هستم. در یكی از دیدارهایم با خانم پری زنگنه، چنان تحت تأثیر هنر بیبدیل ایشان قرار گرفتم كه به ایشان گفتم اولین كتابی كه از من به انتشار درآید را به شما تقدیم خواهم كرد. چند وقت پیش كه كتاب آهنگهای برگزیدهام -شامل چند قطعه از خودم به همراه چند قطعهی دیگر كه برای پیانو تنظیم كردهام- منتشر شد، این كتاب را به ایشان تقدیم كردم و در مهمانی افطار آقای رئیسجمهور، این كتاب را به حضور ایشان تقدیم كردم كه به شدت هم مورد استقبال ایشان قرار گرفت.»
مصطفی کمال پورتراب سال 1303 در تهران به دنیا آمد. پس از آموختن مقدمات موسیقـی در سال 1318 وارد دوره ششساله متوسطه هنرستان عالی موسیقی شد. او نزد استادانی چون یاروسلاو بیزا، حشمت سنجری، عطاءالله خادم میثاق، روبیک گریگوریان، روحالله خالقی، موسی معروفی، فریدون فرزانه و پاتما گریان به آموختن شاخههای مختلف دانش موسیقی پرداخت و در سال 1324 از هنرستان موسیقی فارغالتحصیل شد.
در سال 1330 وقتی دوره عالی آهنگسازی در هنرستان تشکیل شد، پورتراب نیز وارد این دوره شد و در سال 1339 با رتبه نخست تحصیلات خود را به پایان برد. پورتراب در سال 1346 به منظور تحقیقاتی در زمینه موسیقی با استفاده از بورسیه راهی فرانسه شد. پس از چند ماه به ایران بازگشت و حدود چهار سال از تجربیات کریستین داوید در آهنگسازی استفاده کرد. او از سال 1324 به صورت مستمر تدریس را آغاز کرد و از سال 1350 تا 1352 مدیر هنرستان موسیقی بود. پس از انقلاب نیز به تدریس هارمونی، کنترپوآن و تئوری موسیقی در کلاس خصوصی خود و بعدها در دانشگاه هنر و دانشگاه آزاد پرداخت.